Эхлэл ингээд төгсгөл боллоо.

I

Чамайг тойрон галзуу юм шиг эргэлдэн хуйлравч

Ганц нь ч зүрхийг чинь оноогүй

Хий дэмий эргэлдсээр

Хийссээр, хөсөр уначихсан навчис шиг сэтгэлийг минь

Хэдэнтээ түүх гэж, хөөргөн амь оруулах гэж

Хичнээн оролдовч...

Оройтсон ч гэсэн оролдох зориг бол хайр

Өр төлөөс мэт сэтгэл чинь чин үнэн

Өргөсөнд хатгуулчихаад өвдөөгүй гэж

Өөрийгөө аргадах тэнэглэл минь ч хайр

Яая гэхэв, яаж ч болдоггүй тавилан биш ч

Яагаад ч юм болсонгүй.

II

Зоргоор хүслийнхээ зовлонг дааж чадаагүйн зовуир

Зурс зурсхийн цээж урна

Эргэж харалгүй алхах цэх зориг над үгүй

Эргэн хургавч

Итгэлтэй урагшилж чаддаг минь л

Эгнэгт араас чинь зүүгдэгч, эрх охины хагацал юм

Эхлэл ингээд төгсгөл боллоо.

Чи...

Чи,

 Цаг хугацааны хүчит давалгаан мэт долгиолон цалгилж

Цаг хугацаагүйн эрэг дээр намайг аваачдаг

Халуун зүрхнээс чинь цацрах гэрэл

Хачин гоёмсог жигүүр урлаад

Хүслийнхээ зүг гар сунгахад л дүүлэн нисээд

Хөндүүр гуниг  навчис мэт нэг нэгээрээ надаас сулран ангижраад

Тэнд хүлээлт гэж үгүй ч

Би нүдээ анин юуг ч юм хүсэн залбирсаар

Залбирах ганц шалтгаан нь чи гэдгийг мэдрэх тусам

Завинд суугаад эргээс холдохдоо би тувт инээмсэглэдэг

Холдох тусам өд сөд минь зумран хийсч

Шувууд зэрэг тэрхийн модноосоо нисчих шиг хоосроод

Би жирийн л нэгэн бүсгүйд эргэн хувилавч

Жир биш юу ч юм дотроос түлхэн өндөлзүүлээд

Чи миний дотор жигүүр урласаар буй нь мэдрэгддэг.

Хуучин сандал

Хуучирч гандсан явган сандал

Хуурамч хайр, хоосон үнсэлтэд залхсан бүсгүй мэт

Намрын цэцэрлэгт уйтгарлана.

Хөлөөр нь хөглөрөх сүүлчийн навчис

Нулимс адил салхинд хийснэ...

Хэзээ, хаана, хэдүйд би

Хэний төлөө

Хуучирч гандсан явган сандал шиг

Хувь заяандаа хөөгдсөн навчис шиг

Гуниглан чичирч явлаа?

Сэтгэлийн минь гүнд тийм нэгэн дурсамж үлджээ

Сэршгүй бөх нойрондоо дурсамж минь автжээ.

Залуу нас минь тэр дурсамжийн цаана

Замд гарч үзээгүй мөрөөдөгч адил,

Зандалчинд хөөгдсөн ишиг адил хоцорчээ...

Ц.Буянзаяа, 2002.4.4

Жэк Брэл-Намайг битгий орхиоч

Өмнө оруулсан зүрх шархирмаар дууны бичлэгээ засварлан, орчуулгыг нь нэмж орууллаа. "Намайг битгий орхиоч" нэрт уг дууг 1959 онд Жэк Брэл (Jacques Brel) хэмээх Бельгийн дуучин анх зохион дуулжээ. Тэрээр дууны үгээ өөрөө бичдэг, театрачилсан маягаар драмтай дуулдгаараа ихэд алдаршсан, ихэнх дуунуудаа франц хэлээр дуулдаг боловч Дэвид Бови (David Bowie), Леонард Коэн (Leonard Cohen) зэрэг англи хэлт уран бүтээлчдэд гүнзгий нөлөө үзүүлсэн нэгэн. "Намайг битгий орхиоч" дууг нь Англи, Герман, Чех, Африк, Хорват, Португал, Испани, Түрк, Швед зэрэг 23 орчим хэл дээр орчуулан 70 орчим уран бүтээлч коверлож дуулсан бөгөөд эх франц хэлээр нь л гэхэд 30 гаруй уран бүтээлч өөрсдийнхөөрөө дуулан амилуулжээ. Энэ удаад 100 орчим уран бүтээлчийн төрөл бүрийн дуулалтаас өөрт таалагдсан хийгээд олж сонссон дөрвөн хувилбарыг сонгон оруулж, франц эх дууны үгийг англи хадмал орчуулгаас хөрвүүлсэнээ хүргэж байна.

Жэк Брелийн ориг дуулалт

Брелийн ориг дуулалт үнэхээр зүрх шархирмаар. Эрэгтэй хүний ийм хүчирхэг хоолой ийм цөхөрч, аргаа барсан маягаар дуулахыг, хамаг л хөлс нь цутгачихаад харц нь ийм болчихоод зогсохыг харахад зүрх шархирмаар. Нэг найз маань тэгж байж билээ, эрэгтэй хүн яг ингээд хөлс баасаа урсгаад "Би чиний сүүдрийн чинь сүүдэр болъё" гээд гүйгээд байх юм бол эсвэл учиргүй өрөвдөж уярч хайрлана, эсвэл учиргүй үзэн ядаж, дорд үзэж, жигшинэ гэж, тэр л үнэн байх.

Намайг битгий орхиоч

Урсан одсон бүхнийг

Орхиж болох бүхнийг хоёулаа мартъя

Ойлголцоогүй хором бүрийг

Орхигдсон цаг хугацааг ч мартъя

Зүрх сэтгэлийн сайхныг

Заримдаа булшилж орхидог

“Яагаад” гэсэн хашгичаануудыг

Яаж мартах учрыг олцгооё

Намайг битгий орхиоч (4 удаа)

Хэлхээ бороон дуслуудыг

Хэзээ ч хур бууж байгаагүй хотоос

Чамдаа авчирч өгнө

Үхсэн хойноо ч цогцсыг чинь

Өнгөт гэрэл, алтаар хучих гэж

Үндсээ хавах шиг газар төнхсөөр байна

Гагц хайр л хаан суудаг

Гагц хайр л хууль болдог

Гагц хайр л хатан байдаг

Газар нутгийг чамдаа зориулан бүтээнэ

Намайг битгий орхиоч (5 удаа)

 Ганцхан чи л ойлгох

Галзуу үгсийг чамдаа зориулан зохионо

Зүрхэн дэхь галаа ахин өрдөж чадсан

Зүйдэлгүй хосын тухай чамдаа хүүрнэнэ

Чамайг олж чадаагүйдээ шаналсаар

Чимээгүй энэ ертөнцийг орхисон хааны тухай үлгэр хүүрнэнэ

Намайг битгий орхиоч (4 удаа)

Өнө эртний галт уулнаас огт үзэгдээгүй цоо шинэ гал оргилдог  шиг

 Өгөршиж муудсан газраас үржил шимт дөрвөн сараас ч илүү ургац хураадаг шиг

 Үдшийн тэнгэрт

Улаан, хар уусан сүлэлддэггүй гэж үү?

Намайг битгий орхиоч (5 удаа)

Би ахин хэзээ ч уйлахгүй

Би ахин юу ч ярихгүй

Тэнд нуугдаад

Чинийхээ бүжиглэж, инээмсэглэхийг харна

Чинийхээ баярлан дуулж, цангинан инээхийг сонсоно

Би чинийхээ

сүүдрийн чинь сүүдэр

Гарын чинь сүүдэр

Нохойн чинь сүүдэр больё

Намайг битгий орхиоч (4 удаа)

Майсагийн Франц хэл дээрх хувилбар

Энэ дууг Майса (Maysa) хэмээх бразил дуучин франц хэл дээр нь маш сайхан дуулсан. Эмэгтэй хүний хатуулаг байдлыг гунигтай гарамгай хослуулсан хувилбар гэж боддог. Дор Майсагийн дуулсныг орууллаа.

Англи хэл дээрх хамгийн алдартай хувилбар болох Род Маккуйны дуулалт

Америкийн яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, дууны үг бичигч, дуучин Род Маккуйн (Rod McKuen) Жэк Брэлийн олон дууг орчуулан дуулж англи хэлт ертөнцөд анх таниулсан билээ. Англи хэл дээр эх дууны үг багагүй өөрчлөгдөж буусан ч түүний дуулсан энэ хувилбар хөрвүүлгийн дууны сонгодогт тооцогдох болж, хамгийн их алдаршсан нь юм. 

Эцэст нь Эмилиана Торрини (Emiliana Torrini) хэмээх Исландын дуучны хувилбарыг оруулж байна. Төдийлөн алдар хүндтэй дуучин биш ч гэсэн анх энэ хувилбараар нь сонсож байсан болохоор би одоо болтол дуртай байдаг юм. Хайртай хүнээ хэдийн өөрөөсөө явуулчхаад ердөө өөрийгөө аргадах гэсэн аргаа барсан шинжтэй, цөхрөлийн ёроолгүй ангал руу сонсогчийг түлхчихмээр хувилбар.

*        *       *

Тийм хүчирхэг зүрхтэй гэж...

Б,Э-д зориулав.

Итгэдэг байж билээ
Цусаа дуустал нь юүлсэн ч цохилсоор байх тийм хүчирхэг зүрхтэй гэж
Цусан нулимс унагасан ч цэлмэгшиж чадах тийм тунгалаг нүдтэй гэж
Итгэдэг байж билээ
Цусаа дуустал нь юүлсэн зүрх цохилсоор байдагт итгэх тийм гэнэн гэж
Цусан нулимс унагасан нүд цэлмэгшинэ гэдэгт итгэх тийм гэгээн гэж
Итгэдэг байж билээ
Итгэж байна
Цусаа юүлсэн зүрх цохилдоггүйд
Цусан нулимс нүд цэлмээдэггүйд

Одоо итгэж байна
Итгэхгүй байна
Цусаа дуустал нь юүлсэн ч цохилсоор байх тийм хүчирхэг зүрхтэй гэж
Цусан нулимс унагасан ч цэлмэгшиж чадах тийм тунгалаг нүдтэй гэж
Итгэхэд бэлэн байгаадаа итгэхгүй байна.

"Өнчин хүний хоолой" өгүүллэг

Энэ удаа блогтоо зохиолч Гүржавын Нямдоржийн нэгэн өгүүллэгийг "Монголын сонгомол өгүүллэг"  \Г.Аюурзана, Л.Өлзийтөгс нарын сонголтоор, 2005 он\ гэсэн номноос шивэн орууллаа. Шивээд суух зуураа монгол хэл маань ийм хэл шүү дээ гэж бахархаж суусан бол өгүүллэгийг уншаад харин шархирч суув. 

Гүржавын Нямдорж

 (1958-1998)

Өнчин хүний хоолой

1.

Арван тав орчим насны зэрэмгэр цагаан охин үерийн усны сувган дээр тавьсан дашинганы дэргэд зогсоод дуу дуулна. Хүн зөөврийн тэрэгнээс буусан наймаачид тэр дашинган дээгүүр гарч барааны зах руу одох тул уг газар нэн хөлтэй. Олны хөлийн тоосонд дарагдсан царайг нь шонхрын харц мэт зоримог хар нүд нь чимнэ. Зовлон үзсэн хүн бол тэр хар нүдний цаана гунигийн толбо шувууны сүүдэр мэт бөртийн буйг ялгаж болохоор оо!

Гэвч энэ бөртгөр сүүдэр түүний нүүрний гал, нүдний цогийг далдалж үл чадах бөлгөө.

Охины хувцас муу боловч хаа очиж тун цэвэрхэн. Гутал гэхэд л шагай нь цоорсон дотоод бүүрх хэдий ч нүүр харагдтал арчжээ. Тэр гутлын дэргэд амыг нь дэлгэсэн даавуу үүргэвч хэвтэнэ. Үүргэвчний ёроолд гуравт, тавтын дэвсгэрт голдуу хэдэн төгрөг олны хөлийн салхинаа голио адил хөдөлнө.

Өө ээж ээ

Өө ээж ээ!

Өндөр нидрүүлэгний ард

Өлгийг минь угаасан ээж минь

гэж түүнийг хангитал дуулахад уярсан болоод уяраагүй хүмүүс буян бодож мөнгө шидэлнэ.

Өө ээж ээ

Өө ээж ээ!

Өлмий минь биш

Өсгий минь даараад байна даа

гэж дуулахад даарч үзсэн хүмүүс "нээрээ л тэгдэг дээ" хэмээн бодож өнгөрнө.

Дуунуудын нь үг иймэрхүү боловч ая нь сонсгол сайтай хүний чихийг дэлдийлгэм яруу, эгшиглэнтэй бөлгөө. Охин үдэш болж хүний хөл цөөрөх цагаар сая гэрийн бараа харна.

Долоон буудлын нэгэн гудамжнаа өеөдсөн эмгэн мэт шавар тагзанд өвөөтэйгээ хоёул амьдарна. Өвөө нь нас дал дөхсөн ч бие тэнхлүүн, залуу насаа ажил төрөл, авгай хүүхэдгүй, зайдан зайгуул явж өнгөрөөсөн тул насны эцэст тэтгэвэр ч үгүй, тэжээх хүн ч үгүй үлджээ.

Насны намраар зовохоо нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс гадарласан тул хөлөө хучуулах хүнтэй болъё гэж Санаа охиныг өнчдийг асрах газраас үрчилж авчээ. Охин өдөржин дуу дуулж хэдэн төгрөг чирч ирснийг өвөө нь мэргэний есөн зоос шиг тооцоотой цувуулж юм юмандаа хүргэх бөлгөө.

Охин эхээс төрөхдөө хаан Чингис мэт баруун гартаа нэгэн шидийг атгаж төрсөн нь дууны их авъяас! Тэгээд ч дууныхаа үг аяыг нугаас цэцэг түүх мэт өөрөө олно. Хамар хашааны нь хүн дэлгүүрээс ирж явахыг харчихаад

Аавтай байхад сайхан

Аавгүй бол тиймхэн

Айлын өндөр аав

Аржгар тороор дүүрэн

Алим авсан байна даа

гэж гэнэтхэн дуулна.

Дууны нь ая Санаад өөрөө эрвээхэй адил нисч ирнэ. Түүний энэ туурвилыг өвөө нь "зохиомол дуу" гэж нэрлэх бөгөөд,

-Гудамжны хүүхдүүдийн дуу дуулж байснаас "Сандуйтай мод"-ыг дуулбал хүмүүс их сонирхоно доо хэмээн "дэмий юм" зөвлөх боловч охин чихнийхээ хажуугаар хээвнэг өнгөрөөнө.

Тэгээд ч урьд өмнө хэзээ ч, хаана ч сонсдоогүй дуунуудыг дуулан зогсоход дашинган дээгүүр одогчид өөрийн эрхгүй сатаарна. Харин хэн нь ч хаанаас, яаж сурсныг нь хэрэг болгож асуусангүй бөлгөө. Магадгүй нэлээд нь тэдгээр дууны эзнийг ямар нэгэн гавьяат хүмүүнээр төсөөлдөг байсан биз ээ. Гэвч хүн бүхэн тийм бодь байсангүй.

Хааяа хааяа дашинганы ойролцоо нэгэн гоёмсог "Жип" машин үзэгдэнэ. Түүний эзэн болох өндөр цагаан залуу мөнөөх явган гүүрэн дээгүүр гарч захын зүг оддоггүй бөгөөд их л сайндаа машинаасаа бууж, биеийн чилээ гарган нэгэнтээ суниагаад буцаж сууна.

Дуучин охины хар нүдний шилнийхээ цаанаас ажиж үе үе арьсан гутлынхаа өсгийгөөр гишгүүрээ товшино. Тэгж тэгж нэгэн тийш харваж одно. Харваж одсон газар нь түүний гэр бөгөөд гэртээ ормогцоо дуу хураагчаа залган охины дууг эргүүлж сонсоход царайд нь олз омгондоо бахархсан хангалуун төрх илэрнэ. Дууны зарим үгийг засч билүүдэж өөрийн болгоно.  "Дөрөлж даваад далдарлаа" гэснийг "дөрөлж даваад одлоо" гэж бичгийн хэлээр додомдон найруулна. Харин аяыг нь засдаггүй бөгөөд засаж чадахгүй гэдгээ ч ойлгоно. Ингээд л "Үг аяыг Тамзав. Зохиогч өөрөө дуулна" гэж микрофон чичиртэл зарлуулах бүтээлтэй болж байгаа нь тэр!

Хэд хэдэн дууг ингэж дуулаад мэргэжлийн хүмүүст сүрхий үнэлүүлж "Ээждээ өргөх дуулал" хэмээх уралдаанд тэргүүн байр хүртэл эзэлж амжжээ.

Монголд нийтийн дууны нэгэн од төрөв. Тэгээд ч нэгэн хүн Санаа охиныг хараад "Энэ чинь нөгөө Тамзавын шинэ дууг дуулж байна шүү дээ. Хэдүйдээ сурчихдаг байна аа!" хэмээн малгайгаа аван гайхаж, тавьтын шар дэвсгэрт үүргэвч рүү нь шиджээ.

Гэвч энэ бүхнийг охин огтхон ч мэдсэнгүй. Хааяа нэг хажуу айлдаа орж зурагтын кино минохон харахаас өөр гэгээрэл үгүй охин юугаа ч мэдэх билээ дээ.

Хонгорхон түүний ер бусын унаган авьяас Тамзав гэдэг танхил эрийн зүрхэнд булгиж байлаа. 

Тамзав бол инженер хүний хүүхэд. Эцгийнхээ мэргэжлийг өвлөхөөр гадаадад хэдэн жил суралцаж үзсэн боловч ухаан нь мөхөсдөн орхиж иржээ. Тэндээс тархиндаа хийж ирсэн юм нь гэвэл гадаадын дуучдын хэдэн хуурцаг л байв. Нэгэн баарны жижигхэн хамтлагт орж гоцлол гитар дээр мөнөөх дуунуудыг дууриан дуулсаар чамгүй хэдэн жилийг элээсэн ч гүзээлж мяраалснаас өөр шидийг олсонгүй. Түүнийг хөөрхөн хоолойтой гэж багагүй хүмүүс үнэлсэн ч давтагдашгүй шинэ дуугүйгээр энэ хөөрхөн хоолой хол явахгүй гэдгийг тэрбээр энэ хэдэн жил сайтар ухаарчээ. Хоёр ч хөгжмийн зохиолчоос дуу гуйж үзсэн боловч цаадуулд нь дэндүү шалдар бүлдэр, олны анхаарал татамгүй санагдсан тул хайхарч үзсэнгүй. Гэвч Тамзавын алдрын горилол цээжинд нь хадгалагдсаар явав.

Тэрээр нэгэн ням гаригт наймаачдад хөлсөөр үйлчилж явахдаа гуйлгачин охины дууг анх олж сонсжээ. Сонсмогцоо л Монголын орчин үеийн нийтийн дуунаас ингэтлээ хол хоцорсондоо гутарч, хангинатал эвшээх мэт санаа алджээ. Дараа нь охинтой уулзаж хэд гурван  үг солиод бүхнийг ойлгож авав. Урлагийн бурхдын гарт байдаг пийпаа хөгжим түүний гарт шилжжээ.

2.

Оюутны нэгэн шоу наадмын тайзан дээр Тамзав анх удаа шидээ үзжээ.

Дөрвөн хүний толгой

Дөрөлж даваад одлоо

Дөрвөн сайхан дүүгээ

Дутуу үнэлээгүй байгаа даа...

гэж дуулахад танхим тэр аяараа хөдлөн оволзжээ. Шүглийн дуу түймэр дэгдээгч их салхи мэт галзууран хадаж, дахиулах бүр дээр Тамзав дашинганаас өөр газар огт сонсогдоогүй шинэ шинэ дуугаар дагуулна.

Түлээн дээр гараад харахад

Тээ тэнд ээж минь алга.

Түлээн дээрээс буухад

Тэнгэр ямар өндөр вэ?...

Өрөвчхөн сэтгэлтэй залуучууд орилолдон тайз руу зүтгэж, цэцэг навч, тэр бүү хэл охид гэзэгнийхээ туузыг тайлан шидэлж байлаа.

Аадар бороо орж дуусахад

Аав минь та ирээрэй

Борооны дараа ирэхгүй ч гэлээ

Би чинь таныгаа хүлээнэ ээ...

Дуулж дуусаад хөшигний араар ормогц концертыг найруулсан авгай үг сүггүй тэврэн авч толгойг нь энгэртээ наасан бөгөөд энгэр нь нойтон байхыг Тамзав анзаарчээ.

Гэвч түүний сүвгүй сэтгэлд гэрэл нэвтэрсэнгүй. Маргааш нь дахиад л дашинга руугаа аугаа ихийг авлахаар давхив.

Сонин хэвлэлээр түүнийг "нулимсан зардсан", "энэрлийн хаан" хэмээн бичих болов. Өнчин хүүхдүүдийн эрх ашгийг хамгаалах нэгэн нийгэмлэг оны шагналаа түүнд өгчээ. Шагналын цайллаган дээр урлаг судлаач нэгэн өвгөн:

-Ийм сайхан сэтгэлийн дуу энэ гял цал эрийн хаанаас нь гарч байна аа. Энэ чинь өнчин хүний хоолой байна шүү дээ!!! гэсэн нь Тамзавын нүд рүү чичээд авах шиг болжээ. Гэвч тэнд байгсдад өвгөний үгнээс жүнзэн дэх дарсны шуугиан илүү сонсголонтой байсан тул энэ бүгдийг огт анзаарсангүй. Үнэхээр голыг нь олж хэлсэн тэр өвгөн зүгээр ч нэг амны хий алдсангүй бөгөөд дулаачдын урлаг судлалд "Өнчин хүний хоолой" гэдэг шинэ ухагдахууныг нээсэн эрдэмтэн байлаа. Тэрэээр Тамзавын нэгэн концертноос гарч явахдаа олоон жилийн өмнө хөдөөгийн нэгэн сургуульд Болод гэдэг хөвгүүнтэй учирснаа санажээ. Тэр хөвүүн бас өнчин хоолой байлаа.

Сумын дунд сургууль хадлангийн талбайн хөдөө шиг том хашаатай атлаа ганцхан урдаа салхивчийн чинээхэн хаалгатай. Болодын гэр сургуулийн арын гудамжинд байх тул замаа товчилж хашаа давна. Энэ нь хүүхэд бүхний зан боловч Болод хэн хэнээс илүүтэйгээр энэ хэрмийг давжээ. Тийм ч учраас багш нь:

-Чи ардын сургуулийн хаалгаар биш цонхоор нь орж ирсэн шүү гэж хэдэн ч удаа загнажээ. Загнуулах бүрдээ хүү өнчин хүүхдийн зангаар нулимсаа залгина.

Өнөөдөр дахиад л хашаа давчихав.

-Хүүе, нөхөөр! Яагаад шивээ даваад байна! хэмээн сургуулийн захирал нь гал түймэр гарсан мэт хашхирчээ. Энэ нутагт хашааг хэзээ ч шивээ гэдэггүй бөгөөд харин сумын төвийн баруун урд цэлийх хөндийд ургадаг нэгэн өвсийг л ийн нэрлэж,

Шивээний маань толгой

Ганхаад байна аа хө...

гэж дуулцгаадаг билээ. Гэтэл хол нутгаас шилжиж ирсэн захирал нь хашааг ингэж дууддаг ажээ. Бодвоос,

Шивээ хиагтыг авахад

Шилэн дэнлүү хэрэггүй

гэдэг дуу анх гарсан Сэлэнгэ нутгаас ирсэн биз. Энэ нь Болодод маш сонин санагдсан тул сурсан зангаараа гилбэлзэн ухарч шилээ маажсангүй, харин инээмсэглэжээ. 

Өнөөдөр дахиад л хашаа давчихав.

-Хүүе, нөхөөр! Яагаад шивээ даваад байна! хэмээн сургуулийн захирал нь гал түймэр гарсан мэт хашхирчээ. Энэ нутагт хашааг хэзээ ч шивээ гэдэггүй бөгөөд харин сумын төвийн баруун урд цэлийх хөндийд ургадаг нэгэн өвсийг л ийн нэрлэж,

Шивээний маань толгой

Ганхаад байна аа хө...

гэж дуулцгаадаг билээ. Гэтэл хол нутгаас шилжиж ирсэн захирал нь хашааг ингэж дууддаг ажээ. Бодвоос,

Шивээ Хиагтыг авахад

Шилэн дэнлүү хэрэггүй

гэдэг дуу анх гарсан Сэлэнгэ нутгаас ирсэн биз. Энэ нь Болодод маш сонин санагдсан тул сурсан зангаараа гилбэлзэн ухарч шилээ маажсангүй, харин инээмсэглэжээ.

-Чи шивээ давсан даваагүй хичээлээсээ хоцорчихсон. Тэгэхээр одоо энэ бичгийг зочид буудалд байрлаж байгаа, яруу найрагч Ану гэдэг хүнд аваачаад өгчих гээд захирал нь наймдугаар ангийнхны дунд дамжиж явдаг хайрын захиа шиг дөрвөлжилж эвхсэн бичиг гаргаж өгөв.

Хэдэн жилийн өмнө Болод Абу-ль Фаражийн номноос зүс царайгаар нь тухайн хүний зан төрхийг тодорхойлсон нэгэн бүлгийг шөнөжингөө уншаад бүр цээжилчихжээ. Уг нь тэр шөнө уран зохиолын шалгалтад бэлтгэх ёстой байв. Тэгээд маргааш нь монгол романы тухай алдуул малын сураг шиг элэр балар юм бувтнаж зогсохдоо багшийнхаа тийм гэхийн аргагүй тунгалаг нүдийг ажиглан "Ийм нүдтэй бол үхэр шиг тэнэг байдаг гэж бичсэн байсан шүү!" хэмээн бодож байжээ.

Харин захирал Ханджамц бол ер бусын галзуу догшин гэж тодорхойлсон тул Болод захирлаасаа ихэд жийрхэнэ.

Болодын хүргэж өгсөн бичгийг Ану найрагч их л эелдэгхэн хүлээж аваад орой нь сургууль дээр ирж шүлгээ уншжээ. "Экспорт заал" хэмээх, махны агуулах шиг цэвдэг хөндий танхимд хүүхдүүд пиг цугларахын алдад Ану микрофонд улаахан уруулаа шүргүүлэн алдаад нүдээ анив.

Тэгээд шүлгээ дуудаж эхлэхүйд уран зохиолын хичээл дээр нэгэнтээ хальтхан дурсагдаад өнгөрсөн муза амилах шиг боллоо. Мэдээж, хүүхэд бүхэн ингэж ойлгоогүй. Бага ангийнхан бие биенээ гэзэгдэн шуугилдаж байхад том ангийн охид Анугийн хүзүүний гоёмсог зүүлтийг анхааран ширтэнэ.

Муза! гэж ойлгосон нь ганцхан Болод байв.

Тэргэл сартай намрын шөнөөр

Тэрлэг нөмрөн гадаалж суухад

Надад хэлээгүй таны үг мэт

Намрын өвс чив чимээгүй...

Болод энэхүү яруу айзамтай нэгдэн нийлээд нэгэн эс болоход тэр эсээс ер бусын уянгалаг эгшиг дуурслаа.

Тэрээр орой нь гэртээ ирээд орон дээрээ байсан гитараа муур шиг илбэв. Мөнгөлөг утаснаас нь чимхэн татаад тавихуй мөнөөх  шүлгээс төрсөн эгшиг дахиад л сонсдох шиг боллоо.

-Хоолоо идээч! гэж эмээ нь хэлэв. Гэвч ач нь сонссонгүй.

Болод гэрээсээ ухасхийн гарч зочид буудал руу гүйлээ. Анугийн өрөө рүү зөвшөөрөлгүй явж ороход шүлэгч бүсгүй гараа цээжиндээ эвхэн цонх  руу харж зогсоод "Монголчууд эд хөрөнгө, мөнгө авахыг цээрлэж, харин морь хулгайлж болно. Хулгайлах ч хэрэгтэй гэж үздэг байв" гэж уншиж байв.

Ард нь хаалга түгхийн хаагдах чимээнээр сая эргэж харлаа. Өмнө нь өдөр ирж захиа дамжуулсан хөвгүүн зогсож байв. Улиг болсон сурагчийн дүрэмт хувцас түүний идрийн жавхаа бүрдэж, цог ханасан арван долоон насыг нь илт гутаажээ.

-Хүү юу гэж явна вэ?

-Та манай сургууль дээр уншсан шүлгээ бичиж өгөхгүй юу?

Болод тийн хэлээд шилээ маажихаар баруун гараа өргөх аядтал бүсгүй өмнөөс нь нэгэнтээ алхаад гарыг нь атгав.

Сарыг гүмүүдийн садан, рашааны гэрэлт хэмээн элдвээр өргөмжилдгийг хүү дорнын шүлгээс уншиж мэдсэн бөгөөд чухамдаа энэ гарыг л тийн өргөмжилмөөр элбэрүү санагджээ.

Шүлэгч инээмсэглэв. Инээмсэглэлтэй нь хамт саран гоо царай нь гэрэлтэв.

Ганц эгч нь орой бүхэн нүүрэндээ өндөгний уургаар баг тавьж камфорын спиртээр арчдаг боловч ийм сайхан царайг олоогүйг Болод сая саналаа.

-Шүлэг сонирхдог сайн хүү! гэж бүсгүй тэтгэн өгүүлэв. Тэгээд долоон өнгөөр солонгорсон үзэсгэлэнт Таж Махалын зурган хавтастай гоёмсог дэвтрээсээ нэгэн хуудсыг хайр найргүй шархийтэл тасдан шүлгээ бичиж өгчээ.

Онгодын цагаан морины хулгайч, билигт найрагч бүсгүйн энэхүү шүлэгт Болод тэр шөнөдөө л ая хийжээ. Тэр бол Алтайн хар тарвага шиг мөнгөн сортой өвлийн шөнө байв.

Хэд хоногийн дараа сургууль даяараа үнэн сайхан үг аятай нэгэн "зохиомол" дууг дуулцгаах болов. Тэр дуу багш нарт хүртэл халдварлажээ. Ёстой л "цовоо сэргэлэн дуу минь гадаа гэртгүй цуурайтаад" гэдэг шиг юм болов. Есийн "а" ангийнхан багш нарын баярт зориулсан концерт бэлтгээгүй бол энэхүү дуу хэрэг мандаахгүй алдаршиж болох байлаа.

Концерт бэлэн болж, түүнийг хянахаар сумын намын үүрийн орлогч дарга тэргүүтэй комисс нөмрөөд бууж ирэв. Чехийн нэгэн киноны "Уруулыг чинь цусгүй болтол озох юмсан" гэсэн үгийг хадаасаар хэнх ёнх болтол сийлсэн гитараа тэвэрсээр Болод тайзан дээр гарлаа. Тэгээд алдар цуут дуучдын хэнийг нь ч дууриагаагүй унаган цээл хоолойгоороо:

"Тэргэл сартай намрын шөнөөр..." хэмээн эхлэхүйд гитар нь ёстой л наадсан газарт нь нар гарч, наадуулсан эзэн нь зуу насалтугай гэмээр дуугарав. 

Гэвч аливаа ерөөл хувь заяаг шийддэггүй бөлгөө!

Клубт байгаа хүмүүс яг л Христосын сүмд бадралт баг бишгүүр сонсож байгаа сүсэгтнүүд мэт тэрхүү дуурсгалд бүрмөсөн таглагдав. Захирал Болод руу ангайн ширтэхэд алтан шүд нь чийдэнгийн гэрэлд гэрэлт цох шиг үзэгдлээ.

Дуу дуусахад хэн нэг нь сүүрс алдав.

Түүнийг залгуулаад хэзээ ч, юунд ч сэтгэл нь үл хөдөлдөг хатуу чанга намын үүрийн орлогч дарга:

-Энэ чинь хэний үг, ая юм бэ? Яагаад зарлахгүй байна? гэж ханхийтэл асуув.

Энэ дарга хэдхэн цагийн өмнө аймаг руу утасдаж, Хэнтийн талд Хятадын хил зөрчигч онгоц унасан тухай, тэр онгоцонд маршал Линь Бяо байсан байж магадгүй тухай маш нууц мэдээ дуулжээ. Тэгээд ч түүний сэтгэхүй амьдралын нь хоол унд болсон улс төрчөөс ангижирч амжаагүй байв.

-Яруу найрагч Ану гэдэг хүний шүлгэнд сурагч Болод өөрөө ая хийсэн юм аа гэж дуу хөгжмийн багш бүсгүй илт эмээсэн янзтай хэлээд яагаад ч юм бэ хормойгоо засчээ.

-Сурагч Болод гэнэ ээ????

-Тийм ээ.

Даргын нүүр ширээний хамба хилэн бүтээлэг шиг час улайв.

-Тэгвэл энэ дуу чинь хориотой! Яагаад гэвэл намын үзэл суртлын байгууллагаар шалгуулаагүй дуу байх ёсгүй. Хөрөнгөтний үзэл суртал, маоизмын үзэл суртлаас нам та нарын толгойг ингэж хамгаалж байдаг юм. Энэ бол улс төрийн алдаа! гэж хэлэхэд дуу нь танхим дүүрэн цуурайтав.

Тэднийг гадагш гарахад цас орж байлаа.

Цахилгааны утсан дээр хүртэл лавсан буусан нь сувдан оосор мэт нэн үзэсгэлэнтэй. Гэвч түүнийг тэд ажигласангүй бөгөөд тэдний анзаараагүйг анзаарсан бага ангийн хоёр охин тэнгэр өөд бүлтийтэл ширтэн инээмсэглэцгээж байв.

Маргаашнаас нь эхлэн Болодын дуу сургууль даяараа намнаж эхэллээ.

Дуулах нь бүү хэл аяыг нь гиншсэн хүүхэд л тааралдвал багш нарын нүд хорсолтойёо гялалзан "хоёрын тоо", "хүүхдийн колони" амлана. 

Дуу эхлээд "зохиомол" гэж нэрлэгдэж байсан бол их удалгүй "хориотой дуу", "шоронгийн дуу", "хулигааны дуу" болон нэрлэгдэж сумын төвөөр томуу адил хоромхон зуур түгэв.

-Юугаар нь хориод байгаа юм бэ? Болохгүй бүтэхгүй юм алга шүү дээ гэж хүмүүс гайхна.

Нэгэн үдэш Ханджамц захирлыг ажлаасаа ирэхэд эхнэр нь тогоон дээр мах шарж зогсох зуураа "Тэргэл сартай намрын..." хэмээн аялж байлаа. Дуундаа бүүр нэг уярчихсан шинжтэй, алаг нүд нь туулж өнгөрүүлсэн жилүүдийнхээ аль нэгэн намрыг санагалзсан мөрөөсөл дүүрэн...

Барьсан сэрээнээс нь сонинын үнэр өвлийн жаварт үдшийг мартагнуулан таатайяа үнэртэнэ. Яг л намрын орой, ногооны талбайд болзсон мэт.

Тээр жил эхнэрийгээ "Шөнө бүр цэгээн шар хүн гэрийн өрх, тотгын гэгээгээр орж ирээд хэвлийг минь илбэж, гэгээ нь хэвлийд минь шингэх бөлгөө" гэж уншиж байхад нь уурсан сонингоороо ороолгоод авснаа Ханджамц сая санав. Тэр садар самуун мэт мөрүүд "Монголын нууц товчоо" хэмээх алдарт зохиолынх байсныг тэрээр нэлээд хожуу мэджээ.

Одоо тийн ороолгох нь утгагүйг сайн ойлгож байлаа. Болодын дуу газар сайгүй ялжээ. Бүр гэрт нь хүртэл ялалтын тугаа хатгажээ.

...Надад хэлээгүй таны үг шиг

Намрын өвс чив чимээгүй...

гэсээр Ханджамц аяархан түрэхдээ "Үнэхээрийн сайхан дуу хийж шүү, гайхал чинь!" гэж бодов.

3.

Алдрын замд гарсан нэгэн жил хангирахад Тамзав өрөөндөө зассан бяцхан сүлд модныхоо дэргэд дарс балган сууж байлаа. Ширээн дээр нь бишрэн шүтэгчдээс нь ирүүлсэн шинэ оны мэндчилгээнүүд хэвтэнэ. Зассан сүлд модыг нь түүнд үл таних нэгэн авгай явуулжээ. Түүний ил захидалд "Зовлонт бага насыг чинь хайрланам!" гэж бичсэн байв. Хөөрхий тэр авгай Тамзавыг тухайн үедээ Монголдоо хамгийн үнэтэй байсан баавгайтай чихэр идэж өссөн гэдгийг мэдэхгүй байлаа. Дулаан байрны халуун "паар" нэгэн шөнө хөлдөхөд таван настай  жаахан Тамзав хоёр хөлөө ээж аавынхаа аманд хийчихээд хоносныг мэдэхгүй байлаа. Тэр бол Тамзавын амьдралд тохиолдсон цорын ганц зовлон зүдгүүрт шөнө байв. Хөөрхий тэр эмэгтэйн сэтгэлд Тамзав гунигт жаахан охин Санаагийн зүрхний дуугаар ингэж хүрчээ.

"Чи бидэнтэй хамт байсан цагт хэзээ ч өнчрөхгүй!!!"

"Улаанбаатарт суугаа аваас чинь"

Тэдгээр ил захидлуудыг Тамзав ураад шидчихэв. Гэвч хэдэн мянган бишрэн шүтэгчдээ тийн урж шидчих боломжгүй байлаа. Сонин хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө "аав, ээж чинь..." гэсэн аймшигт асуулт бүхнийг эрт нэгэн цагт тогтоосон суут сэтгэгчдийн үл ойлгогдох цэцэн үгсээр булзааруулсаар явж болохгүй байлаа. Гэвч болохгүй юм үгүй гэдгийг тэрээр нотолж худлаа уйлж сурав. Тайзны хурц гэрэлд түүний нулимс солонгорсоор гитар дээр дусах нь найм дахь эгшиг болон сонсогддог боллоо.

Нэгэн концертын дараа түүнийг хэсэг охид бүчин авч "Бид таны өрлөг эх чинь боллоо. Энэ цагаас эхлэн та эхийн хайраар хэзээ ч дутахгүй шүү!" гэжээ.

Сандарч тэвдсэн Тамзав:

-Юуны чинь ээж вэ? Би гуч дөхөж явна. Гэтэл та нар...гээд сахалын түүс болоход өнөөх хөх охин бугуйн дээрээс нь шүүрэн авч,

-Өрлөг эх болоход нас хамаагүй! гэв. Тэгж хэлэхдээ түүний хоолой зангирч, нүдэнд нь нулимс гялталзав. Чухам энэ өдрөөс эхлэн Тамзав аймшигт тоглоомд орооцолдсоноо ойлгожээ. Жинхэнэ уран бүтээлийг зохиож болдоггүйг, сайн уран бүтээл хүний сэтгэлээс өөрөө гарч ирдэгийг тэр сая л мэдэв.

Элэг бүтэн, элбэг баян амьдралаа гэв гэнэтхэн үзэн ядав. Одоо түүний хамгийн аймшигтай зүйл бол торгоны хээ шиг гоё амьдралд тогоруу шувуу шиг сүүдрээ ч тусгалгүй өсгөсөн аав ээж хоёр нь болжээ. Нэгэн тоглолттой орой ээж нь түүний машиныг угаагаад зогсож байхад нь Тамзав энэ дургүйцлээ анх илэрхийлэв.

-Миний хүү "од" болсон. Тиймээс тоостой машинаар битгий явж бай гэж ээжийгээ хэлэхэд тэсэртлээ уурлан хувинтай усыг нь өгшиглөж,

-Таны хайр надад хэрэггүй! Та нар надад ер нь юу өгсөн юм бэ? хэмээн бархирчээ. Цэлмэг тэнгэрээс аянга буухын үзсэн мэт хөөрхий эх балмагдан зогсоход хар тэрэг хормойг нь шүргэн хөдлөв.

Тамзавын бодлоор бол ээж аав хоёр нь түүнд юу ч өгсөнгүй, юу ч өгөөгүй учраас тэрээр гуч хүртлээ хэнд ч хэрэггүй өт хорхой мэт явж иржээ. Уг нь түүнд Санаа охиных шиг сайхан авьяасыг өгөх ёстой байв. Одоогоос гучаад жилийн өмнө тэр хоёр залуу хөнжил дотроо үүл борооны ажлыг улангасан үйлдэж байхдаа  үхэр бяруухан бодож байжээ. Хүүдээ өгөх ер бусын сайхан авьяас тэдний хэний нь ч санаанд байсангүй. Тэгээд хүү нь оюун санааны гуйлгачин, улмаар хулгайч болжээ. Үүнд хөөрхий аав ээж нь огтхон ч буруугүй ч, Тамзав дээд зэргээр буруутгаж байлаа. Нэгэн өдөр тэр хоёр "Би энэ хүүхдийн аав ээж нь байна. Бид түүнийг юугаар ч дутаагаагүй, эрхлүүлж өсгөсөн" хэмээн сонин хэвлэлд ярилцлага өгчих вий гэхээс хүү нь үхэтлээ айх болов. Харин Санаа охиноос огт айсангүй. Хэрэг болсон цагт түүнийг хогийн ургамал адил таслаад хаячихна гэдгээ мэдэж байлаа.

Алдар хүнд нь улам улмаар өссөөр байсан өвлийн нэгэн үдэш тэрээр гэрээсээ оргон гарч, нэгэн жижиг зочид буудалд орлоо. Тэндээсээ гэр рүүгээ эцэгтэйгээ ярив.

-Эцэг! Би гэрээсээ оргосон шүү!

Аав нь мэл гайхаж энэ өгүүлбэрийг хоёр дахин давтуулжээ. Тэгээд,

-Явах мөрөөрөө л явна биз. Оргоод байхдаа яадаг юм бэ? Чамайг энд барьсан хүн ер алга! гэжээ.

-Та ойлгосонгүй. Би зөвхөн гэрээсээ төдийгүй, ээж та хоёроос оргож байгаа юм.

-Гуч шахчихсан хүн чинь явна  л биз дээ. Биднээр заалгаад байх юу байна...гээд аав нь утсаа тавьчихав. Тэр хэнэггүй эр юу ч ойлгосонгүй. Хүү нь харин өөрийгөө Лев Толстой шиг ойлгож байлаа. Тэрээр өнгөрсөн амьдралаасаа нэгмөсөн оргон одов. Түүний өнгөрсөн амьдрал нь язгууртан жоом, бага төрөлхтөнүүд байв.

Ганцаардылн зовлонг ийнхүү сайн дураар сонгож авснаараа тэрээр өнчин охины бүтээлийг хумсалсан хилэнцээсээ ангижирч байна гэж итгэнэ. Өнчдийн нулимс унагааж, өчнөөн олон үзэгчдээ мэхэлж явсан нүглээсээ салж байна гэж итгэнэ. Гэвч энэ итгэл горилол зөвхөн хоосон чанарын бясалгал байлаа.

Тамзав хоёрдугаар сарын сүүлчийн өдрүүдийг дашинганы ойролцоо өнгөрүүлж гуйлгачин охины найман шинэ дууг бичиж авсан нь хамгийн сүүлчийн "ургац хураалт" байжээ.

Түүнээс хойш охин ер харагдсангүй. Хавар болохоор дахин гарч ирнэ дээ гэж Тамзав тааж, тавдугаар сар гартал уйгагүй эргэлдсэн боловч дашинга бүрмөсөн эзгүйрчээ.

Тамзав зочид буудалд хоёр жил шахам цор ганцаар сууж, эцэстээ өөрийгөө өнчин гэдэгт итгэх болжээ. Энэ хугацаанд ээж нь ааваас нь салж, Югославын нэгэн жуулчныг дагаад гадаадад гарсан нь түүнд ийм итгэлийг төрүүлсэн авай. Урам зориг нэмсэн шинэ шинэ тоглолтууд, түүнээс олсон багагүй мөнгө амьдралыг нь ивээн тэтгэж байлаа. Гэвч түүний сэтгэлийг Санаа гэдэг мөнөөх охин зовоох болов. Тэр хаашаа алга болчихов оо? Дашинганы дэргэд байсаар байх юм гэж бодож явсан нь том эндүүрэл байжээ. Хаа нэгтээ хатуужиж, гэгээрч амжаад эргэж ирэхдээ түүн рүү эмэгчин бар мэт довтлох юм биш биз.

Энэ цагийг тун их дөхсөн юм шигээр Тамзав ёрлоно. Санаа охин хэдийнээ арван долоо найм хүрчихсэн байлаа. Хулгайчийг хоолонд цадаж явах хооронд их авьяастан бойжиж гүйцжээ.

Нэгэн үдэш хуучны зоогийн газар хоол идэхээр ороход аав нь хөлчүүхэн сууж байв. Удтал уулзаагүй тул тэрээр хүүгээ угтан босч ирээд үнсчээ. Тэгэхдээ алдар цууд гарсан хүүгээрээ бахархах сэтгэл царайд нь огт  илэрсэнгүй. Харин ч буруушаасан, үл ойшоосон шинжтэй байлаа. Үүнийг Тамзав хормын зуур мэдэрч амжаад "Гэрээсээ оргосныг минь зүхсээр яваа юм байна" гэж ойлгожээ.

Гэтэл тийм биш байлаа. Түүнээс ч учиртай яриаг аав нь цухуйлгажээ.

-Чи тэр охиныг аймшигтай луйвардсан байна! гэж аав нь шивнэв. Өөр хүн ингэж хэлсэн бол Тамзав чадлынхаа хэрээр цамнах байлаа. Гэвч энэ хүн аав нь байсан тул өөрийн эрхгүй толгой дохив. Нүүрэнд нь номхрол, гутрал тодорлоо.

-Та хаанаас дуулаав, аав аа?

-Санаа зоволтгүй ээ. Би зөвхөн өөрөөс нь сонссон. Тэгээд түүний амыг барьчихсан. Миний хүү л сайн явбал болоо!

Аав нь тэгж хэлээд, нэн хангалуунаар гараараа дохиж, үүд рүү явлаа.

Тамзавт нуруунаас нэг их ачаа хийсэн унах шиг болов. Аав нь түүнийг арын хаалгаар орос сургуульд оруулсан. Дараа нь мөн л арын хаалгаар дээд сургуульд явуулсан. Одоо бас л арын хаалгаар тэр охиныг дуугүй болгож, хүүгийнхээ алдар цуут замыг засч өгчээ.

Үнэхээр чадал байдаг юм бол, ёстой одоо л аавдаа зориулж өөрийнхөө гараар дуу бичмээр санагдав.

Гэвч чадахгүй!!!

Харин аав нь чаджээ!!!

Яаж? Мөнгөөр цохисон уу? Эсвэл үнэхээр амыг нь...Тамзавын нуруу хүйт оргилоо. Тээр жил зугаалганд явж байхдаа аав нь өвсөнд хярсан бүжинг барьж аваад мод руу саван алж байсныг агзасхийн санав.

Ямар ч байсан бүх юм болж өнгөрчээ. Дууг минь дуулж өгөөч! гэлцэн хөгжмийн том том мастерууд ноотоо барин түүнтэй хөөцөлдөх болсон тул Тамзав одоо дуугаар цангахаа больсон. Аавтайгаа эргэн уулзаж, болсон явдлын нарийн ширийнийг сонсохыг хүсч байсан боловч тоглолтын шахуу хөтөлбөрүүд зав өгсөнгүй явсаар зурсаан сар өнгөрчээ.

Нэгэн өглөө Тамзав сэртэл өрөөний нь радиогоор "Анилердин гэдэг эм яаралтай худалдан авна"  хэмээн зарлаж байв. Хүлээж авах утасны нь дугаарыг сонсоод дуу алдлаа. Тэр бол эцгийн нь гэрийн утас байлаа. Аав нь хэд хэдэн архаг өвчиндөө шаналж явдгийг Тамзав мэднэ.

Одоо тэр хөдөлжээ.

Анилердин!

Анилердин гэж юуны эм бол оо? хэмээн бодсоор оройн тоглолтод оров.

Алтан дэлхийн уул бүхнийг нэвтэлж

Аавыгаа нэг харах сан

Айлын олон маамуу шиг

Аав аа гэж дуудах сан...

гэж дуулахдаа өнөөх зарлалыг санаж, багадаа аавынхаа мөрөн дээр суугаад цэцэрлэгийн улиас моддын мөчрөөс цагаахан цэцэг түүдэг байснаа санаж, эрхгүй нүдээ анихад мэлмэрч байсан нулимс хацрыг нь даган жирэлзжээ. Үүний харсан үзэгчид нулимсаа огтхон ч нуулгүйгээр гараа гозолзуулан тайз руу түрхрэв.

Тэр бүү хэл нэгэн охин цагаан цамцаа тайлж дээр нь зовхиныхоо хар будгаар "Аав чинь ирнэ!" гэж бичээд дээр гэгч өргөв. Гэвч тэр охины сул сэрэлзэх хоёр хөх лоозонгоос нь илүүтэйгээр дуучны сэтгэлийг хөдөлгөж буйг халуурч дагжсан танхим огт мэдэрсэнгүй.

Маргааш өглөө нь радиогоор нөгөөх зарлал дахиад л явж байв. Энэ удаа гэрийн утаснаас гадна өөр нэгэн дугаар нэмэгдсэн байлаа.

-Эцэг чинь нууц амрагтай болжээ! гэж ээж нь явахынхаа өмнө хэлснийг санав. Энэ утас тэр эмийнх нь гэрийнх ч байж болзошгүй. Тамзав сонирхолдоо дийлдэн тийш нь залгалаа.

-Хаанах вэ?

-...эмнэлгийн сэхээн амьдруулах...

Тамзав бушуухан утсаа таслав.

"Сэхээн амьдруулах гэнэ ээ!" Эцэг нь үхэж байгаа ажээ. Хэрэв тэр үнэхээр үхвэл хүү нь эцгийнхээ энэ ачийг юугаар хариулахаа мэдэхгүй догдлох байлаа. Тэрээр бүрмөсөн өнчирч гүйцээд, тайзан дээр гүмбүраа матрын нулимс бус харин чин сэтгэлийнхнийг үзүүлэх байлаа. Тэртэй тэргүй тэр ээжээсээ өнчирсөн бөгөөд тэр завхай эм одоо Европын хаа нэгтээ хорват цусны хүүгээ тэврээд явж байгаа.

Гэвч алдар хүндийг очиж очиж аав ээжийнхээ амь насаар олж авах юм гэж үү!

Тамзав ухасхийн хувцаслаж гадаа гарлаа. Бороо орж байв. Шүхрээ мартсан тул цувныхаа захыг босгоод довжоо руу буулаа. Тэр эмнэлэг зочид буудлын дэргэдэх гудамжны тэртээ байсан тул явган явлаа. Борооны цэнхэр хөөнгө дунд эмнэлгийн хөх байшинг онгоц мэт сүүмийж, дэргэдэх цэцэрлэгээс багваахай үнэртэнэ.

Эцэг нь эмнэлгийн үүдэнд зогсож байхыг хараад золтой л дуу алдчихсангүй. Нэг гартаа хоолны халуун сав хийсэн тор барьж, нөгөө гартаа шүхэр тулжээ.

-Аав аа...гээд Тамзав үгээ гүйцээж чадсангүй. -Таныг энд байгааг харчихаад л ирлээ.

-Энд би бүүр өчигдөр ирсэн. Бие нь маш муу байна.

-Хэн тэр вэ?

-???

Нууц амраг нь иржээ гэдгийг хүү нь төвөггүй ойлголоо.

-Би шөл хийгээд ирье. Чи дэргэд нь байж бай. Ямар ч байсан чиний хойт эх шүү дээ гэж аавыгаа хэлэхэд Тамзав цахилгаанд цохиулах мэт найгалаа.

"Эхээр дутлаа гэнэ шүү!!!"

-Чамайг өдөр бүхэн тоглолттой гэдгийг сонсоод хэлж чадаагүй юм. Ирсэн чинь сайн болжээ...Хоёр давхарт гараад сувилагчтай уулз...гээд эцэг нь унаандаа сууж одов.

Бороо орсоор байлаа.

Тамзав зогсож, зогсож, нэгэнтээ санаа алдаад сая дотогш орж, дээшээ өгслөө.

Дээшээ гарахад сүнс мэт цагаан өмсгөлтэй хүмүүс урт хонгилоор нааш цааш гүйлдэж байв. Гудамд тавьсан сандал дээр цэнхэр нөмрөгтэй бөгтөр хар хүн сууна. Эмч сувилагчид Тамзавыг хармагцаа л танимхайран мэндэлцгээлээ.

Алдарт гарна гэдэг энэ байжээ.

-Та хүрээд ирэв үү, аав тань саяхан таныг ярьж байсан юм гэж үхэр нүдэн эмч эмэгтэй хэлэв.

Хэнийг эргэхээр явагаа огт мэдээгүй ч, хэзээ язааны ижил дасал болсон ойр дотныхоо хүний төлөө санаа нь зовсон мэт царайлсан Тамзав "Яаж байна?!" хэмээн түгшүүр дүүрэн шивнэв.

-Тун муу байна. Хүүхдийг нь авсан боловч цус алдаад...

Эмчийг цааш эргэн явахад араас нь сүүдэр адил чмиээгүйхэн дагалаа. Эмч нэгэн өрөөний хаалгыг нээгээд зайлж зогсоход цагаан хана, цагаан ор, цагаан хөнжил...тэгээд цонхийсон  гуа царайтай бүсгүй хэвтэхийг Тамзав олж хараад дуу алдав. Тэр бол Санаа байлаа. Хөөрхий, хэдүйнээ бүсгүй болж гүйцжээ.

Хаана яаж яваад эцэгт нь дэр нэгтгэснийг ёстой бурхан л мэдэх хэрэг. "Би тэр охины амыг нь барьчихсан" хэмээн эцэг нь сайрхаж байсныг Тамзав сая саналаа. Ээжийн нь орон дээр онгон охин авчирч хэвтүүлснээ тийнхүү уран цэцнээр өгүүлж байжээ. Өрөөнд сувилагч бүсгүй тариур барьсаар ороход хаалга  хаагдаж, эмч Тамзав хоёр гудамд үлдлээ.

-Сайн хүний үр байсан юм.

-Та таних юм уу?

-Би ээжийг нь муухан мэднэ. Ану гэдэг яруу найрагч байлаа. Нөхөр нь Болод гэж өөрөөс нь олон дүү хүн байсан. Сайхан хүмүүс эрт бурхан болчих юм даа. Тэгээд энэ охиныг асрах газар авсан юм гэсэн. Өнөөдөр би өвчтөний түүхийг бөглөж байхдаа л танилаа гэж эмч ярив.

Тамзав аяархан эргэж бүдэг гэрэлтэй хонгил даган гэлдэрлээ.

-Монголчууд морь хулгайлж болно гэж үздэг гэж хамгийн сүүлд хэлсэн. Тэгээд ухаан ордоггүй гэж эмч араас нь хэлэв. "Монголчууд морь хулгайлж болно гэж үздэг. Хулгайлах ч хэрэгтэй гэж үздэг!!!". Тамзав нөгөөх цэнхэр нөмрөгтэй бөгтөр хүний дэргэд очоод лагхийтэл суув.

Өвчтөний сахиур тэр хүн Эрнест Хэмингуэйн "Зэр зэвсэг минь баяртай" гэдэг номыг залхуутайяа эргүүлэн үүрэглэж суулаа. Буйвал мэт нугдгар хүзүүтэй хүн байв. "Буйвал мэт нугдгар хүзүүтэй хүн үхэр мэт тэнэг" гэсэн мөр Санаагийн нэгэн дуунд байдгийг Тамзав санаад хүзүүгээ нугхийтэл хөдөлгөж үзэв. Тэднийхэн удмаараа ийм хүмүүс байжээ. Үүрэглэн суугч сахиур нэгэнтээ донхосхийхэд ном нь шалан дээр унав.

Тамзав бөхийн түүнийг аваад дайралдсан хуудсаа эргүүллээ. Номоор ингэж мэргэлдэг нь түүний дуртай зан. Тэгээд ч нэгэн ярилцлагадаа үүнийгээ "миний хобби!" гэж хэлсэн. Тамзав хуруугаараа дарсан мөрнөөс эхлэн уншиж эхлэв.

"...Би гадаа гудамд хүлээв. Удаан хүлээсний эцэст сувилагч гарч ирэв.

-Хатагтай Генри их муу байна. Би төлөөнөөс нь айж байна гэж тэр хэллээ.

-Үхчихэв үү?

-Үгүй. Гэхдээ ухаан алдчихжээ гэв.

Янз нь дахин цус алдаад тогтохгүй байх шиг байна. Би тасалгаанд орж үхэхээс нь өмнө Кэтриний дэргэд зогсов. Дахиад тэр ухаан оролгүй байсаар эцэслэв.

Гудамд гараад би эмчээс:

-Өнөөдөр өөр яах вэ? гэж асуув.

-Яах ч хэрэггүй. Таныг буудалд тань хүргэх үү?

-Зүгээр, хэрэггүй. Би энд бас жаахан байя.

...Тэгээд тэр гудмаар явж, би тасалгааны үүдэнд эргэж ирэв.

-Одоо хэрэггүй гэж нэг сувилагч хэлэв.

-Болно гэж би хэлэв.

-Болохгүй. Арай болоогүй.

-Хэн хэн нь эндээс зайлцгаа гэж би хэлэв.

Тэднийг зайл гэж хөөгөөд хаалга хааж, гэрэл асаахдаа би ингээд ч нэмэргүй юм даа гэж бодлоо. Хөшөөтэй л салах ёс гүйцэтгэх лугаа адил ажээ. Хэсэг зуур байгаад би гарч шатаар бууж, бороон дундуур буудал тийшээ явав".

1995. 7-р сар.

Өд адил хөнгөн, яруу аялгуу...

Өд адил үзэсгэлэнтэй, хөнгөн, яруу аялгуу

Өрөөний аадраар нэг нисэлдэхийг харж суугаа нэгний хувьд

Цас л нэг иймэрхүү байдаг даа гэж санаашрангаа

Цаг алгуурхнаар цааш харан алхах гуниглангуй залууд хувираад

Алхсаар, алхсаар тэнгэрийн хаяанд хүрч

Арга ядаад нулимс унагаад буцахыг үзэв

Хэн мэдлээ дээ, тэр гуниглангуй залуугийн нулимс салхинд дайгдаад

Нааш ирэхдээ хэссэн газар орон бүрийнхээ гунигийг тээж

Жиндсээр, жиндсээр, аргаа барахдаа

Цайрсаар, цайрсаар цас болон хувирдаг ч юм билүү

Гунигтай...

Гуниглаж сууна, өд адил хөнгөн, яруу аялгуунд...биш ээ, цас адил...

Орчин үеийн урлаг сонирхогч залуусын өдөрлөг болох гэж байна

За энэ удаад блогтоо зарын чанартай пост оруулъя. Гэхдээ амралтын нэг өдрийг бүхэлд нь урлагаар амьсгалж өнгөрүүлэх сайхан боломжийн тухай зар тул олж мэдээд оролцсон хүн харамсахгүй байх аа. Энэ өдөрлөгийн нэг хэсгийг надтай хамтран хариуцан зохион байгуулж буй Б.Баясгалан анд минь блогтоо хөтөлбөрийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл оруулсныг энд хуулан тавьлаа.

Энэ сарын 11-нд буюу энэ Ням гаригт "Монголын орчин үеийн урлаг сонирхогч залуусын өдөр" болох гэж байна. Эл өдрийн хүрээнд урлагийн олон салбарын залуус цуглаж өөр өөрсдийн чиглэлийн мэдээлэл, туурвилаа бусадтайгаа хуваалцах боломж нээгдэж буй юм. Өдөрлөгт үгийн урлаг, кино урлаг, тайзны урлаг, дуу хөгжим, бүжиг, гэрэл зураг, дүрслэх урлагийн салбарын залуус өөрсдийн бүтээлээ дэлгэнэ.

Энэхүү өдөрлөгийн яруу найргийн хэсгийг миний эрхэм анд Ж.Тэгшзаяа болон Б.Баясгалан миний бие хариуцан зохион байгуулж байна.

"Howl"-ing of the Beatniks - Гас/ш/ланги үеийнхний орь дуу". Энэ бол Орчин үеийн урлаг сонирхогч залуусын өдрөөр таны саатах Үгийн урлаг-Яруу найргийн хэсгийн хаяг. Энэ нэрийн дор бид яруу найраг дахь амьдралаас хэтэрхий хальсан элдэв хээнцэрлэл, дэмий цэцэрхэл, худал чамирхлыг халж, өөр хоорондоо ч, бурхан тэнгэртэй ч гагцхүү бодит үнэний хэмжүүрээр харьцахын тулд яруу найрагт бодит үнэний хэлийг "тулган хүлээлгэсэн" орчин үеийн яруу найргийн томоохон урсгалын нэг "Бит шүлэглэл", түүнийг бүтээгч "Бит үеийнхний" тухай танилцуулах гэж байна. Хөтөлбөрийнхөө эхэнд бид бит үеийнхний тухай товч танилцуулга хийж, дараа нь уг үеийнхний гол төлөөлөгч Аллен Гинсбергийн тухай "Орь дуу" нэрт баримтат уран сайхны киног толилуулна. Мөнхүү кинонд Гинсбергийн хамгийн алдартай туурвил, мөнхүү Бит үеийнхний үзэл санааны нэрийн хуудас болсон "Орь дуу" шүлэг нь дөрвөн хэсгийн хамт бүрэн эхээрээ таньд хүрэх болно. Найруулагч Роб Эпштэйний 2010 онд бүтээсэн энэхүү кино нь Гинсбергийн алдарт "Орь дуу" шүлгийг анимэшн хэлбэрээр, хүний сэтгэл оюунд тунарахуйцаар тун сонирхолтой дүрсжүүлсэний дээр яруу найрагчийн туулсан амьдрал, уран бүтээлийн замналын өчиггүй үнэн, шүлэг найргийнх нь талаарх мэргэжлийн шүүмжлэгчдийн олон талт санаа бодлыг тусгасан тун баялаг бүтээл юм. Мөн уг киноноос та бит шүлэг, бит уншлага гэж юу болохыг харах боломжтой. Киноны дараа цугласан залуус өөр хоорондоо сэтгэгдлээ чөлөөтэй солилцож, өөрсдийн болон дуртай найрагчдынхаа шүлэг найргаас унших чөлөөт уншлага болно. Бидэнтэй нэгдээрэй, залуусаа!

Залгаад тус өдөрлөгийн бүтэн хөтөлбөрийг орууллаа.

Photo MSG group “МОНГОЛЫН ОРЧИН ҮЕИЙН УРЛАГ СОНИРХОГЧ ЗАЛУУСЫН ӨДӨР” болгон нэгэн өдрийг хамтдаа зөв боловсон өнгөрөөх өдөрлөгийг зохион байгуулж байна.

Үүнд орчин үеийн урлагийн бүх төрлийг (фото үзэсгэлэн, photo installation, Land art, арт хаус кино, performance, street art, public art, амьд хөгжмийн хамтлаг, Dj set, яруу найраг, абсурд жүжиг, модерн бүжиг) багтаасан урлагийн төрлөөр уран бүтээл туйрвидаг,сонирходог залуусыг нэгтгэн бүтэн өдрийн үйл ажиллагааг зохион байгуулж орчин үеийн урлагийн ойлголтуудыг дамжуулан ингэснээр залуус бидэнд амьдарч буй нийгэмдээ хүрч өөрсдийн сонирхлын дагуу авьяасаа хөгжүүлэн урлагаар дамжуулан үзэл бодлоо хүртээх боломжийг нээж өгөх юм.

 
1. Залуусын дунд гэрэл зургийн уралдаан

2. Photo MSG группын фонд дахь зургуудаас 100-н шилдэг фото зургийн “BEST” үзэсгэлэн

3. "Хөх нар" нэн орчин үеийн урлагийн төвийн уран бүтээлчидтэй хийх уулзалт, ярилцлага

4. "Хөх нар" нэн орчин үеийн урлагийн төвийн уран бүтээлчидийн үзэсгэлэн

5.Орчин үеийн хөгжмийн урсгал жанараар тоглодог шинэ залуу амьд хөгжмийн хамтлагуудын тоглолт "Messiers" хамтлаг

6. “Алтан хальс” холбоо арт хаус болон сонгодог киног үзэгчдэд хүртээл болгох (Ингэснээр сонгодог болон арт хаус киног хүмүүст хүртээл болгох, киног ахисан түвшинд сонирхогч хүмүүсийг нэгтгэх, сонгодог болон арт хаус кинотой холбоотой мэдээллийг түгээх, дэлгэрүүлэх юм)

7. Урилгаар өдөрлөгт DJ ТАМИРАА (Hi-Fi рекордсын продюссер Нацагдорж)
ps:
DJ Eamar
Moroojin lovers club

Beatmaster Munk

8. Modern art NOMAD WAVE performance групп
9. Street art үзүүлбэрүүд (graffiti art, skate board, stencil art)

10. Бит үе, бит шүлэг, чөлөөт уншлага (Америкийн бит үе, бит зохиолч, яруу найрагчдын танилцуулга, "Орь дуу" баримтат уран сайхны кино, бит шүлэг, хөгжим, яруу найраг, утга зохиол сонирхогч залуусын шүлгийн чөлөөт уншлага)

11. Харгислалын театр цуврал болгон гаргах жүжгээ танилцуулах, монгол хадмалтайгаар хоёр богино жүжиг

12. Mодерн бүжиг

Өдөрлөгийн хөтөлбөр
1. Өглөө:
• 11.00-11.20 “Best-Photo MSG” үзэсгэлэнгийн нээлт
• 11.00-20.00 “OPEN MIC”
• 11.00-23.00 “Хөх нар” (installation)
• 11.30-12.00 Үзэсгэлэнгийн талаар нээлттэй ярилцлага
• 12.00-13.00 “Street art”–үзүүлбэрүүд
2. Өдөр:
• 13.00-14.00 “Харгислалын театр”
• 14.00-16.00 Beat үе, шүлэг, уншлага
• 16.00-18.00 “Artfilm” (Алтан хальс холбоо)
3. Орой:
• 18.00-18.20 “Nomad wave” performance group оройны ажиллагааг нээнэ
18.20-18.30 Aim4R hip hop dance
18.30-18.40 Modern dance
• 18.40-19.00 “Photo MSG group”-ийн 1 жилийн ойн арга хэмжээ (хөтлөгч)
• 19.00-19.20 Уралдааны шагнал гардуулах ёслол
• 19.20-20.00 “Beatmaster Munk” DJ set
• 20.00-20.30 Бялуу зүсэх ажиллагаа
• 20.30-21.00 "Messiers" хамтлаг
• 21.00-22.00 “Мороожин” lovers club DJ set
• 22.00-24.00 Dj TAMIRAA's set ft Eamar
• 24.00-24.10 Өдөрлөгийн хаалт

Зохион байгуулагчид

“PHOTO MSG GROUP”
“Хөх нар нэн орчин үеийн урлагийн төв”
“Монголын орчин үеийн урлагийн хөгжлийг дэлгэрүүлэх холбоо”

Ивээн тэтгэгч -
Iloft function house
Organic color co.,ltd
MENICS DESIGN
PCmall EPSON

Мэдээллийн ивээн тэтгэгч
Нийслэл guide сэтгүүл
TAX: 1111

 

Японы хоёр туйл: Хаяо Миязаки, Такаши Мийкэ

Энэ удаад блогтоо нэг сэдэв дор багтаан оруулж болмооргүй эсрэг тэсрэг хоёр найруулагчийн тухай бичлэг оруулахаар шийдлээ. Тэднийг "япон" хэмээх ганц л зүйл нэгтгэхээс биш өөр давхцаж, нийлэх зүйлгүй дэндүү эрс тэс хоёр уран бүтээлч, найруулагч, хувь хүн. Эхний өгүүлэх уран бүтээлчийг тэр бүр кино үзээд байдаггүй хүн ч гэсэн ядаж ганц удаа нэрийг нь дуулсан, кинонд хорхойсон дурлагчид бол сайн мэдэх, манга, анимегийн шүтэн бишрэгч, хорхойтнууд бол аниме бүрийг нь гарын арван хуруу шигээ шахуу мэдэх биз ээ. Удаах  найруулагчийг  триллер, хоррор төрлөөр дагнан үздэг кино хорхойтнууд мэддэг байж болох юм. Юутай ч хүүхдийн ид шидийн гэмээр цэвэр, тунгалаг ертөнцийг яргалалал, хүчирхийлэл бялдсан цусан улаантай холих гэж буйдаа хүлцэл өчиж байна, гэвч блог бол нийтлэлийн бодлого бүхий сэтгүүлийн булан биш бороо хийгээд цусан дусал энэ тэнцүү нэвчин тунарч байдаг миний дотоод орон зайн хэсэг тул та ойлгон болгооно биз ээ. 

Хаяо Миязаки (Hayao Miyazaki)

Энэ удаад өгүүлж буй хүнээ хэдэн онд, хаана төрснийг нь дурддаг уламжлалт эхлэлийг алгасаад анхны бие  даасан бүтээлийг нь шууд танилцуулж эхлэвэл ямар вэ гэж бодлоо. Миязаки хэд хэдэн аниме бүтээхэд ерөнхий аниметор, дэлгэцийн дизайнераар ажиллаж байгаад Салхит хөндийн Наусика охин (Nausicaä of the Valley of the Wind) хэмээх анимег ижил нэртэй манганаас сэдэвлэн хийсэн нь түүний анхны бие даасан бүтээл болсон бөгөөд тун удалгүй 1985 онд Studio Ghibli-гаа үүсгэн байгуулсан юм. Эндээс л Хаяо Миязаки хэмээх хүний ид шидийн гайхамшигт ертөнцийн үүд нээгддэг. 

Салхит хөндийн Наусика охиноос эр зориг, тэмүүлэл, цэвэр сэтгэл, нинж, хүч чадал гэж юу байдгийг, хүн байгаль хоёрын амин судлыг мэдэрч болно. Тэр бүхэн үзсэн нэгний дотор чимээгүй шургалаад орчих шиг болдог тийм л сайхан, цэвэр агаар шиг бүтээл. Анхны бүтээлээрээ ийм өндөрт, ийм сайханд хүртэл дүүлэх хэмжээний чадвар, туршлага суутлаа тэрээр 1963 оноос буюу 22 наснаасаа эхлээд аниме зураачаар ажилласаар 43 насандаа аниме бүтээгчийн бие даасан  карьераа ийнхүү гялалзтал эхлүүлсэн юм. Миязаки уг нь их сургуулийг улс төр, эдийн засгийн ухаанаар төгссөн боловч мэргэжлээрээ ажилалгүй, манганы зураач болно гэж сэтгэл шулуудан зүтгэх явцдаа аниме бүтээгчийн замд эргэлт буцалтгүй орж, анхнаасаа л өөрийн гэсэн арга барил, хурц авъяасаараа тодорч байсан гэдэг.

Миязакийг олон улсад танигдах эхлэлийг тавьсан түүний алдартай бүтээл нь Миний хөрш Тоторо \My Neighbor Totoro\ хэмээх аниме юм. Англи, Оросын хүүхэд багачууд Винни Пухийг хичнээн хайрладаг билээ Японы хүүхэд багачуудын хувьд Тоторо түүнтэй эн тэнцэхүйц үндэсний хэмжээний хайр татам баатар нь юм. Хөдөөгийн бяцхан сууринд аав, хоёр охиныхоо хамт нүүн ирнэ. Ээж нь ойролцоох эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлээд удаан хугацаагаар эзгүй хойгуур хоёр охин нь ээжийгээ ихэд санан бэтгэрэх боловч хүүхдийн аз жаргалтай, цолгиун амьсгал киноны туршид тасалдахгүй, бороон дунд аавынхаа ирэх автобусыг тосон буй охины дэргэд Тоторо ирээд чимээгүй зогсоод хамтдаа хүлээдэг мөч бол анимегийн түүхэн дэхь хамгийн сэтгэлд хоногшим, өхөөрдөм, шидэт зураглал гэдэгтэй маргах хүн гарахгүй биз ээ.

Дараагийн бүтээлээрээ Хаяао Миязаки улам л  өндөрт дүүлсэн. Миний хувийн дүгнэлтээр түүний хамгийн оргил бүтээл: Мононоке гүнж (Princess Mononoke). Мононоке гэдэг нь хүний нэр биш бөгөөд ариун сүнс эсвэл буг чөтгөрийг илтгэсэн нэршил бололтой. Нэг найз маань энэ  анимег "алое" шиг гэж тодорхойлсон, би ч бараг санал нийлсэн. Ойн зураглал, бяцхан дугуй царайтай, цагаан кодама нар гүйлдэх нь үзэгчийг үнэхээр л нэг тийм онгон дагшин, байгалийн шидэнд автуулах шиг болдог. Хаяао Миязаки өөрийн аниме бүтээх багийхны хамт эртний ой мод, уул толгодоор аялаж, тэндхийн байдлыг нүдээр үзэж зургандаа буулгасан гэсэн баримт бий. Тиймдээ ч энэ аниме байгалийн онгон дагшин шидийг үзэгчдэд тийм гүнзгий мэдрүүлэхээр болсон биз.  Бас нэгэн сонирхолтой баримт байдаг нь анимегийн ихэнх хэсгийг гараар зурсан бөгөөд тун яльгүй хэсэгт компьютер график ашигласан бөгөөд эрхэм Миязаки аниме бүтээх явцад зурагдсан 144,000 зургийг нэг бүрчлэн өөрөө шалгаж, 80,000-ыг нь ахин зурсан гэдэг \угаас түүний аниме бүтээлүүдийн 10 хүрэхгүй хувьд компьютер график ашигладаг байна\. 

Уул, ус бүхэн сахиустай байдаг гэж бөө мөргөлд үздэгчлэн байгаль, ойг аварга амьтны дүртэй ариун сүнснүүд хамгаалах ажээ. Гэвч төмөр боловсруулж амьдардаг тосгоны иргэд байгалийн баялгийг эзэмших үүднээс ариун сүнснүүдтэй зөрчилдөж, дайтаж эхэлнэ. Ойн хамгаалагч ариун сүнснүүд үзэн ядалт, өш хонзонгоо дийлэлгүй түүндээ идэгдэх юм бол хамаг биеэс нь өт язагнан цухуйж буг чөтгөр болон хувирдаг аж. Эмиши удмын хан хүү Ашитаки тийм нэгэн буг чөтгөр тосгон луу нь дайрах явцад тулалдаж байгаад нэг гартаа хараал хүргэчихдэг. Ашитаки гарт нь хүрсэн хараалыг тайлж, амиа аврах аргыг олохоор тосгоноосоо явдаг. Тийнхүү эрэл хайгуул болж явах зуураа ариун сүнсүүд, хүн хоорондын дайнд татагдан орж, Моро хэмээх аварга, цагаан чонон дүрт ариун сүнсний өргөж авсан охин Санд дурлаж орхидог. Ашитаки хүн, ариун сүнсний тэмцэлдээний аль ч талд оролгүй, хэн хэнийг нь зогсоох гэж зүтгэх боловч хүмүүс эцэстээ нэгдэн ойн тэнцвэрийг хадгалж, ариун сүнснүүдийн амьдрал үхлийг шийдэж байдаг буга дүрт ойн бурхны толгойг цавчиж орхидог. Ашитаки ч дурласан Санаа үхлийн аюулаас аварч, хамтдаа хүмүүсийн гараас тасарсан толгойг нь авч толгойгоо хайн бэдрэх хилэгнэсэн ойн бурханд эргүүлэн өгч бурхын хилэнд тэр хавийн тосгон, хүмүүс сүйдэн үгүй болохоос сэргийлдэг. Байгалийг сүйтгэж, эхийг нь, ойн бурхны толгойг цавчсан хүмүүсийг үзэн яддаг Сан бага багаар өөрийгөө нээсээр эцэстээ Ашитакийг хайрлах боловч киноны төгсгөлд "Би чамд хайртай. Гэхдээ би хүмүүсийг уучилж чадахгүй" гэхэд нь Ашитаки инээмсэглээд "Зүгээр дээ. Бид хаа ч байсан хамтдаа байгаа. Би чам дээр очиж байна аа" гээд тэр хоёр салан явцгаадаг.  Сүйтгэгдсэн ойн дунд цагаан, дугуй царайтай, нүүр нь эргэлддэг, бяцхан Кодама тодроод аниме төгсдөг. Товчоор хүн, байгаль хоорондын дайн, гэвч энэ дайнд хэн нь ч ялдаггүй, угаас дайнд ялагч бий гэж үү? 

Кино ертөнцөд эзлэх байр суурийн хувьд түүний хамгийн оргил бүтээл нь 2001 онд хийгдсэн Сүнсээр туугдагсад (Spirited away) хэмээх аниме юм. Кино шүүмжлэгчдийн зүгээс энэхүү бүтээлд нь өгсөн үнэлгээ, авсан гавъяа шагналыг нь дурдаад баршгүй тийм амжилт үзүүлсэн гэхэд хилсдэхгүй. Энэ амжилтын гол шалтгаан нь Пиксарын нэрт аниметор, Миязакийн шүтэн бишрэгч Жон Лассетэр (John Lasseter) уг анимег англи хэл дээрх хувилбараар гаргах ажилд гүйцэтгэх продюсерээр ажиллаж, англи хэлтнүүдийн ертөнцөд Миязакийн бүтээлийг орчуулга, продюсерийн өндөр чансаатайгаар хүргэсэнд учир нь байдаг гэж би таамагладаг юм. Сүнсээр туугдагсад аниме 75 дахь удаагийн Оскарын шагналыг бүрэн хэмжээний шилдэг анимэйшн төрөлд хүртэж, 2002 оны Берлины кино наадмаас Алтан баавгай хүртэж, Британийн кино академиас гаргасан "14 насандаа үзэх ёстой шилдэг 50 киноны" жагсаалтад багтаж, Empire Magazine сэтгүүлийн "Дэлхийн кино урлагийн түүхэн дэхь 100 шилдэг кино" жагсаалтын 10 дугаарт бичигдсэн түүхтэй. Хийц, арга барил, дүр, өгүүлэмж нь барууны ертөнцөд цоо шинэ од эрхэс нээсэн мэт санагдсан нь аргагүй биз. Дүрүүдийн бэлгэдэл ч өндөртэй аниме.

"Сүнсээр туугдагсад" анимегийнхээ дараа Хаяо Миязаки гагц японд төдийгүй дэлхий дахинд алдаршин, түүнийг шүтэн бишрэгчид дэлхийн өнцөг булан бүрт дараагийн бүтээлийг нь шимтэн хүлээж байсан цаг буюу 2004 онд Британийн зохиолчийн Хаулын нүүдэлч цайз \Howl's Moving Castle\ хэмээх уран сэтгэмжит романаас сэдэвлэн ижил нэр бүхий аниме бүтээлээ гаргасан юм. Шүтэн бишрэгчдээ тэр гонсойлгосонгүй, арга барил, хийцийн хувьд ахиад л шидээвэр, харин өгүүлэмж нь жаахан ярвигтай, ямар ч байсан бэлэн хоол ам руу нь халбагадаад хийгээд өгчихсөнгүй, үзэгчийн уран сэтгэмж, төсөөлөлтэй нэгдэж байж илүү ойлгомжтой, гүйцэд болохоор бүтээл болсон санагддаг.

 Хаяо Миязакийн олонд хүртэл болоод байгаа хамгийн сүүлийн бүтээл нь Понио (Ponyo) хэмээх хүн болж хувирах хүсэлтэй бяцхан алтан загас-лусын охины тухай аниме юм. Кино шүүмжлэгчдийн зүгээс бас л ам сайтай, энэ удаад уг бүтээл нь Америкт төдийгүй, Канад, Их Британид нээлтээ хийн бокс оффист багтаж багагүй ашиг орлого цуглуулсан байна лээ. Japan Times сэтгүүл уг анимег нь Миний хөрш тоторотой нь жишин үнэлж, Rotten Tomatoes 10-аас 7.7, Metacritic 100-аас 86 гэсэн үнэлгээ өгч, Imdb-дээр 7.7 гэсэн үнэлгээтэй байна. Мэдээж энэ бол Миязакийн шилдэг бүтээл нь биш боловч дүрслэл, өгүүлэмжийн хувьд түүний бүх насны шүтэн бишрэгч ялангуяа хүүхдүүдийн хувьд сэтгэл зүрхийг нь соронздон татах бүтээл болсныг олон шүүмжлэгч дурьдсантай би санал нийлдэг. Таван настай хүүтэй найз болсноор бяцхан охин болж хувирах хүсэлтэй, утсан гахайн маханд дуртай өхөөрдөм алтан загасан-лусын охин, амь орон хуйлрах давалгаа, лусын дагина эхийнх нь гайхамшигт үзэсглэнг хараад уг анимегийн талаар ямар ч мэдээлэлгүй байсан ч Хаяа Миязакийн бүтээл гэдгийг шууд л таньсан, түүнээс өөр ингэж хийж чадах хүн байхгүй гэдгийг мэдэж байгаа хойно.

Гайхалтай аниметор, манга зураач, найруулагч Хаяо Миязакийн талаарх багахан бичлэг маань өндөрлөх тийшээ хандаж байна, энэ бичлэгтээ түүний голлох бүтээлүүдийг түлхүү оруулах үүднээс Порко Россо \Porco Rosso\, Кикигийн хүргэлтийн үйлчилгээ \Kiki's Dilevery Service\, Тэнгэрийн цамхаг \Casttle in the Sky\ зэрэг бусад анименүүдийг нь дурдалгүй орхилоо, түүний гал цогтой шүтэн бишрэгчид бол бүтээл болгоныг нь алгасахгүй үзсэн байдаг.

Миязакийн амжилт, цар нөлөөг Уолт Диснейтэй адилтган зүйрлэх нь бий, би харин энэ эрхмийг өнөө цаг үеийн кино ертөнц дэхь амьд үзэгдэл гэж боддогоо хэлмээр байна, түүний цэвэр агаар, цэнгэг булаг шиг бүтээлүүд, хүүхэд насанд маань хүргэж өгдөг шидэт галт тэрэг шиг анименүүдийг үзэх тоолонд гэгээн сайхан, нийгүүлсэл, хайр, хүүхэд насны минь цэвэр төсөөлөл, цоглог, цолгиун, сониуч амьсгаа дотор минь бөхчихөөгүй цохилсоор байгааг мэдэрдэг. Тиймдээ ч нүүрэндээ дулаан инээмсэглэл тодруулсан япон өвөөтэй нэг цаг үед амьдарч, бүтээлүүдийг нь үзэх завшаан олдсон хувь тавиландаа үнэн сэтгэлээсээ талархдаг.

"Би уг нь хувь хүнийхээ хувьд маш гутранги хүн. Хорвоо ертөнц муу муухай руу улам дөтөлж байна. Гэтэл энэ ертөнцөд хүмүүс нэмэгдсээр, жишээ нь л гэхэд манай ажлын хүн хүүхэдтэй боллоо гэхэд түүнд сайн сайхныг ерөөхөөс өөр аргагүй, энэ ертөнцөд ирсэн жаахан амьтанд "чи ийм газар ирэх ёсгүй байсан юм" гэж хэлж болохгүй шүү дээ, энэ мэт зөрчилтэй бодлуудын дундаас би ямар бүтээл туурвих ёстойгоо ухаардаг. Тиймээс би "хорвоогийн муу муухайд цөхөрч гутраад нүүр буруулан зугатаа" гэж хүүхдүүдэд ойлгогдох кино хийж чадахгүй." Хаяо Миязаки

Такаши Мийкэ (Takashi Miike)

Японы кино найруулагч Такаши Мийкэг харьцангуй цөөн хүн мэдэх болов уу хэмээн таамаглаж байна. Тэр учир ч удахгүй тодорно. Такаши Мийкэ Японы Осакагийн жижигхэн хотод 1960 онд төрсөн бөгөөд мэргэжлийн мотоциклийн уралдаанч болох хүсэлтэй байжээ. Гэвч хэсэг оролдож байгаад энэ хүслээ биелүүлж чадалгүй 18 насандаа Шохэй Иммамурагийн (Наруяама уулын домог (The Ballad of Narayama), 1997 онд Ираны кино найруулагч Аббас Киаростамийн "Тоорын амт" киноны хамт Каннын кино наадмаас "Алтан далдуу мод" шагналыг хүртсэн Могой загас (The Eel) киноны найруулагч) үүсгэн байгуулсан кино сургуульд элсэлтийн шалгалтгүй байсан учраас элсэн орж суралцах болсон байна. Тухайн үед Мийкэ хичээлдээ алдаг оног суудаг, хэнэггүй оюутан байсан боловч орон нутгийн телевиз цалингүй ажиллах оюутан сураглаж ирэхэд сургуулиас нь Мийкэг санал болгосон гэдэг. Тэрээр туслах найруулагч болтлоо телевизэд олон жил төрөл бүрийн ажил хийсэн бөгөөд ерөнхий найруулагчаар ажиллах болсон эхний жилүүддээ хямдхан, арилжааны видеонууд ихээр гаргасан, хожим олон улсад танигдсан найруулагч болсон хойноо ч тэр хүүхдийн, драмын, аймшиг гэх мэт олон янзын төрөл жанрын кинонууд дээр зэрэг ажилладаг, жишээ нь гагц 2001-2002 оны хооронд л гэхэд 15 продакшнтэй хамтарч кино найруулсан баримт байдаг. Бүр манайд, тэнгис кино театрт Такаши Мийкэгийн найруулсан "One missed call" хэмээх арилжааны аймшгийн кино нь гарчихсан тууж явсан. Түүний хувьд кино найруулагч байна гэдэг сонголтгүйн улмаас хийх болсон ажил нь юм, тиймдээ ч завгүй цагийн хувиараар ажиллаж, завсар зайгүй, сайн, муу, есөн шидийн кино үйлдвэрлэн гаргаж байдаг гэхэд болно. 

"Би сонголтгүй болоод л кино найруулагч болсон. Үнэндээ мөнгөтэй, зөв хүмүүстэй холбоо тогтоох авъяастай байх аваас нэг хувийн авъяастай хүн ч гэсэн кино найруулагч болчихож дөнгөнө. Би мотоциклийн уралдаанч болохыг мөрөөддөг байсан, мотоциклийн уралдаанд хоёрын хооронд авъяас гэж үгүй, ялагч нь туйлын авъяастай байх ёстой, ийм ертөнц л миний бишрэлийг төрүүлдэг. Гэвч надад кино найруулагч болохоос өөр сонголт байгаагүй." Такаши Мийкэ

Хэдийгээр сонголтгүй хувь тавилан түүнд кино найруулагчийн "өмсгөл" оноосон ч, тэр байнга "ажлууд" үйлдвэрлээд байдаггүй цөөхөн сайн "бүтээл " түүний гараас төрдөг нь гол төлөв гэмт хэрэг, триллер, аймшиг чиглэлээр хийгдсэн яргалал, хүчирхийлэл, тамлал бүхий кинонууд байдаг. 

Эзэндээ кино найруулагчийн хувиар олон улсад танигдах эхлэлийг нээж өгсөн хийгээд одоогоор хийгдээд байгаа түүний хамгийн оргил бүтээл нь 1999 онд гарсан Сонгон шалгаруулалт (Audition) хэмээх романтик хоррор, триллер төрлийн кино юм.

2000 онд уг киног Ротердамын кино наадам дээр үзүүлсний дараа нэгэн эмэгтэй үзэгч Такаши Мийкэ рүү "аймшигтай чөтгөр" гэж хашгирсан гэдэг. Гэвч хоосон сүржигнээд яахав, Сонгон шалгаруулалт кино тийм аймшигтай, хэрцгий кино юу гэвэл үгүй, зүгээр нэг утгагүй хоосон цус нөж дэлгэцээр дүүрэн бялдаад байх уу гэвэл бас үгүй, киноны дунд ортол үзэгч сайхан зураг авалттай, сайхан драм үзэж байна гэж эндүүрэх вий, гэвч киноны дунд хэсгээс үйл явдал завсаргүй өрнөсөөр төгсгөлийн хэсэгт эцэстээ тулж дотор зарсхийм яргалалтай золгоно, үнэндээ яргалалын элементүүдийг хэдхэн секунд орчим л харуулаад гол дүрийн эмэгтэйн яргалалаас таашаал авч буй байдлыг зонхилон үзүүлдэг.

Үйл явдлыг тоймловол: Өсвөр насны хүүтэйгээ амьдрах хижээл насны эр. Эхнэр нь хэдэн жилийн өмнө өвчнөөр өөд болсон учир хүү нь аавыгаа эхнэр аваач гэж ятгах, өөрөө ч амьдралын эрхээр ганцаардах хослоод нэг мэргэн шийдвэр гаргадаг юм. Найз нь кино компанид ажилладаг тул гол дүрийн эмэгтэй жүжигчин сонгон шалгаруулах тухай зар явуулах замаар шалгуулахаар ирсэн эмэгтэйчүүдээс эхнэр болох хүнээ сонгох төлөвлөгөөтэй үйл ажиллагаа хэрэгжүүлж эхлэнэ. Өнөө эр чинь найзтайгаа зэрэгцэж суучихаад л бүсгүйчүүдээс асуулт асууж, анкетыг нь уншаад л, тэдгээр бүсгүйчүүд нь ямар ч ажиг сэжиггүй киноны дүрийн сонгон шалгаруулалт гэж санаад л, таалагдаагүй эмэгтэйчүүдэд нь тэнцээгүй гэж хэлж явуулаад л, тэгж байтал Асуми гэж бүсгүй анхаарлыг нь татаж, өнөөхдөө бараг дурлачихдаг юм. Тэгээд киноны талаар ярих нэрийдлээр хамтдаа хоолонд орох, ярилцах зэргээр дотносоод авна даа. За тэгж байтал л байдал бишдээд ирнэ дээ...Бурхан минь.

Дотор зарсхийм эвгүй зураглалуудтай, киноны хурд эцэстээ тулах тэр мөчийн зураг авалт, холбоос нь үнэн үнэмшилтэй, хүчтэй.

Нэр дурьдан буй киног японы нэрт зохиолч Рью Муракамигийн ижил нэрт роман дээр тулгуурлан хийсэн байдаг нь өөр нэгэн онцлууштай баримт юм. Зохиолч Рью Муракамид өөрийнх нь бүтээлээр хийсэн кино учиргүй таалагдсан байдаг. Тиймдээ ч  өөр нэгэн зохиолоор нь кино хийх эрхийг Такаши Мийкэд өгсөн боловч кино хийх санхүү бүрдүүлж чадаагүйн улмаас уг төсөл харамсалтайгаар зогсчээ. 

Ер нь энэ төрлөөр сонирхон үздэггүй хүн ч гэсэн триллер, хоррор төрлөөр хийсэн чанартай кино бүтээл гэдэг утгаар нь сонирхож үзэхэд гэмгүй. Их л мөлжүүртэй кино санагддаг. Миний хувьд бол энэ төрлийн киноны "шүтээн" маань юм.

Такаши Мийкэгийн дараагийн онцлууштай бүтээл нь ижил нэрт манга цувралаас сэдэвлэн хийсэн Алуурчин Ичи (Ichi the Killer) хэмээх кино. 

Уг киног Торонтогийн олон улсын кино фестивалийн үеэр гаргахдаа үзэгчдэд бөөлжих уут өгөн танхимд оруулж байсан гэдэг, Стокхолмын кино фестивалийн үеэр ч гэсэн ижилхэн арга хэмжээ авсан, киноны явцад нэг үзэгч бөөлжиж, нэг үзэгч бүр ухаан алдан унасан, хэтэрсэн хүчирхийлэл, яргалалын улмаас Малайз, Норвегид худалдаалахыг хориглосон гээд сүрдэм сүрдэм баримтуудыг ихээр дурьдаж болно. Энэ удаад энэ бүх баримтууд хоосон сүржигнэл биш бөгөөд эмэгтэй хүнийг хэрцгийгээр зодож хүчирхийлэх, санаанд багтамгүй гэмээр яргалалууд нүдний өмнө туйлын бодитойгоор өрнөдөг учраас үнэхээр үзэж чадах нэг нь үзнэ биз ээ.

Master of Horror хэмээх аймшгийн кино бүтээгч, найруулагчдын албан бус бүлэг хэрэгжүүлдэг хөтөлбөрийн дагуу хийгдэж, кабелийн телевизээр цацагдах ёстой байсан боловч хориглогдож зөвхөн DVD болон Bluray  хэлбэрээр худалдаанд гарсан Такаши Мийкэгийн бүтээл болох Ором (Imprint) нь бас л баахан шуугиан дагуулав. Master of Horror-ийн санаачлагч, аймшгийн кино бүтээгч Мик Гаррис хэмээх эрхэм "Imprint-ийг үзэх надад хүртэл амаргүй" байсан гэж хэлсэн гэх мэтээс эхлээд энэ тэндхийн кино сонирхогчдын сайтууд дээр аймшгийн киногоор дагнан review бичигч, кино хорхойтнуудын зүгээс чамгүй сайн үнэлгээ авсан байна лээ. Такаши Мийкэг visual poet буюу махчилбал дүрслэлийн яруу найрагч гэж өргөмжилсөн байх нь цөөнгүй. Үнэхээр ч түүний бүтээлүүд хэдий хүчирхийлэл, яргалал, хэрцгийллээр дүүрэн боловч тавилтууд нь зөөлөн, эсвэл өнгөний нарийн зохицолтой гэмээр байдаг. 

Ором кино нь бас л үзэхэд амаргүй л дээ, ялангуяа жирэмсэн эмэгтэй хүн үзвэл үнэхээр хямарч, бие нь эвгүйцэж мэднэ. 

Харин Такаши Мийкэ найруулагчийн ихэнх хүнд бүтээлүүдтэй харьцуулбал хавьгүй хөнгөн богино хэмжээний кино болох Three Extremes хэмээх гурван  нэр нөлөө бүхий ази найруулагчийн триллер, хоррор төрлөөр хийсэн цуглуулгад багтсан Хайрцаг (The Box) бүтээл нь сонирхолтой, шийдэл сайтай. 

Би Такаши Мийкэ найруулагчийн 13 алуурчин (13 Assassins) хэмээх өөр нэг онцлууштай бүтээлийг нь одоо болтол үзэж чадахгүй л яваа, та хүсвэл олж үзнэ биз ээ. 

Үүгээр "Яргалалын хаан", "Дүрслэлийн яруу найрагч" гэж эсрэг тэсрэгээр цоллуулдаг, дэндүү эсрэг тэсрэг кино хийдэг, триллер, хоррор төрлийн ховорхон хүчтэй найруулагчдын нэг болох Такаши Мийкэг танилцуулах багшаархан бичлэгээ өндөрлөж байна. 

"Би кино бүтээхдээ үзэгчид яах тухай огтхон ч боддоггүй, юу тэдний сэтгэлийг хангах бол гэж бүр ч боддоггүй. Үзэгчдийг бүхэл масс гэж хялбаршуулан төсөөлж болох ч үнэндээ үзэгчдийн суудалд сууж буй хүн бүр өөр өөр. Тиймээс бүгдэд таалагдсан бүтээл гэж угаас байх боломжгүй." Такаши Мийкэ

*      *      *

Үнэхээрийн эсрэг тэсрэг ертөнцийг хамж аваад нэг бичлэгт багтаах гэсэн үйл явц маань хачирхалтай боловч сонирхолтой л байлаа, уншсан нэгний хувьд мөн тийм байна гэж найдаж байна.

Жич: Та энэхүү бичлэгт нэр дурьдсан кинонуудыг торрентоос татан авч, сабтайтлетэй нь үзэхийг хүсвэл Яаж киночин болох вэ хэмээх миний өөр нэг бичлэгийг сонирхоорой.